Op 18 oktober is het World Okapi Day, dus zet ZOO Antwerpen haar bijzondere band met deze mysterieuze bosbewoner uit Congo in de kijker. In samenwerking met haar conservatiestichting Antwerp Zoo Foundation (AZF) is de dierentuin gestart met een veelbelovende haalbaarheidsstudie in het Congolese Rubi-Telegebied. Het doel? Een nieuw natuurbehoudsproject voor de bedreigde okapi opzetten. Om het voortbestaan van de soort te garanderen, is actie op meerdere fronten nodig. Naast haar rol als coördinator van het Europese kweekprogramma en internationaal stamboekhouder, onderzoekt ZOO Antwerpen een nieuw beschermingsgebied voor de okapi. Minder dan 10.000 dieren leven vandaag nog in de natuur, verspreid over een uitgestrekt maar versnipperd gebied in Noordoost-Congo.
“In het grote leefgebied van 300.000 km² is het moeilijk vast te pinnen op welke plekken de overgebleven okapi’s exact leven. Dankzij camerabeelden, DNA-analyses en veldonderzoek weten we vandaag zeker dat er in en rond Rubi-Tele nog okapi’s voorkomen,” zegt Jef Dupain, directeur van Antwerp Zoo Foundation in Congo. “De regio is politiek stabieler dan het Ituriwoud: het werkgebied van het Okapi Conservation Project (OCP) in Oost-Congo. OCP is het enige bestaande beschermingsproject voor okapi’s dat we al sinds de jaren ‘90 steunen. Toch werd er tot nu toe amper verder in natuurbehoud geïnvesteerd. Met deze studie willen we nagaan of Rubi-Tele de basis kan vormen voor een tweede, levensbelangrijke beschermingszone voor de okapi.”
De haalbaarheidsstudie, die loopt tot maart 2026, wordt uitgevoerd door een multidisciplinair team van biologen, antropologen, sociologen en juristen, die onder meer de lokale biodiversiteit, het landgebruik en de mogelijke betrokkenheid van de lokale bevolking onderzoeken. “Dat draagvlak is cruciaal,” zegt Dupain. “We willen niet alleen de natuur beschermen, maar ook zorgen dat de lokale gemeenschappen daar beter van worden.”
Nood aan een nieuwe conservatietoekomst
Het Ituriwoud is een belangrijk leefgebied voor de okapi in Oost-Congo, maar daar werken teams onder zware omstandigheden, met bedreigingen zoals gewapende milities, stroperij, mijnbouw en niet-duurzame landbouw.
Omdat de okapi ook elders voorkomt, onderzocht AZF de voorbije jaren het westelijker gelegen Rubi-Tele. Via cameravallen en DNA-analyse van meststalen bevestigden wetenschappers van ZOO Antwerpen de aanwezigheid van okapi’s. “We brachten al verschillende hotspots in kaart in een dichtbebost gebied van ruim 500 km²,” aldus Dupain.
Dierentuinen als genetische en financiële back-up
ZOO Antwerpen speelt ook een sleutelrol in het internationale soortbehoudsprogramma voor okapi’s, als coördinator van het EAZA Ex situ programme (EEP) en internationaal stamboekhouder. In 28 Europese dierentuinen wordt een genetisch gezonde reservepopulatie opgebouwd, als back-up mocht de soort in de natuur verder achteruitgaan.
“We weten van elk dier waar het vandaan komt, wie de ouders zijn, en of het genetisch geschikt is om zich voort te planten,” zegt Sander Hofman, manager dierenzorg en coördinator van het EEP. “Het is geen vervanging voor natuurbescherming, maar een noodzakelijke verzekering mocht het in de natuur mislopen.”
Daarnaast leveren dierentuinen ook cruciale financiële steun. Een derde van het budget van het Okapi Conservation Project wordt gedragen door het EEP. “Zonder die steun waren er in Ituri wellicht geen okapi’s meer over,” zegt Hofman.
Eén soort, één missie, meerdere fronten
Als eerste dierentuin buiten Congo met een okapi – in 1919 – voelt ZOO Antwerpen zich vandaag meer dan ooit verantwoordelijk voor de toekomst van de diersoort. Door wetenschap, veldwerk en internationale samenwerking te combineren, blijft de dierentuin haar leidende rol voor de okapi waarmaken. In Europa én in Congo.