Het raadsel rond de vader van chimpanseekleuter Zabari in ZOO Antwerpen is opgelost. DNA-onderzoek wijst uit dat alfaman Tambuzi de papa is. In de groep chimpansees van de Mensapenvallei van ZOO Antwerpen waren vijf volwassen mannen kanshebber, maar genetische analyse door ZOOwetenschappers bracht snel duidelijkheid. Deze DNA-analyse is essentieel voor een goed beheer van het Europese kweekprogamma voor deze bedreigde diersoort.
In een chimpanseegroep is vaderschap allesbehalve vanzelfsprekend. Niet alleen de alfaman krijgt kansen om te paren: ook mannen lager in rang proberen soms in het geniep hun slag te slaan. De vrouwtjes laten dat vaak toe, omdat ze zo op goede voet blijven met verschillende mannen. Dat verhoogt de bescherming en veiligheid voor hun jong. Net daardoor is het voor verzorgers bijzonder moeilijk om te achterhalen wie de vader is.
“Vaderschapsonderzoek gaat verder dan enkel nieuwsgierigheid”, legt Sarah Lafaut, curator zoogdieren in ZOO Antwerpen, uit. “Het is essentieel voor genetisch beheer binnen Europese kweekprogramma’s. Door verwantschappen precies in kaart te brengen, houden we de groep gezond. Doordat we familiebanden kennen, vermijden we risico’s op erfelijke aandoeningen of verminderde weerstand en houden we de diersoort ook op lange termijn gezond.”
ZOO Antwerpen coördineert zelf meerdere Europese kweekprogramma’s, onder andere voor soorten als de okapi, de vietnamfazant en het goudkopleeuwaapje. De gegevens uit dit onderzoek vloeien dus rechtstreeks in een internationaal netwerk dat bedreigde diersoorten gezond en levensvatbaar houdt.
DNA-onderzoek als sleutel
Voor het vaderschapsonderzoek verzamelden onderzoekers van de zoo zelf genetisch materiaal van Zabari, zijn moeder en alle volwassen mannen in de groep. “Bij Zabari kozen we voor een haarstaal”, vertelt Nicky Staes, onderzoeker bij ZOO Antwerpen. “Een paar haren met wortel volstaan al voor dit soort onderzoek. Voor de moeder en de vijf mogelijke vaders maakten we gebruik van bestaande bloedstalen. We nemen nooit bloedstalen voor enkel genetisch onderzoek, dat gebeurt alleen als het dier een andere medische behandeling moet ondergaan.”
Na analyse vielen de genetische puzzelstukken perfect in elkaar. “Bij dit type analyse is er nauwelijks ruimte voor twijfel,” voegt Staes toe. “Het DNA van Zabari bevat enerzijds een helft van zijn moeder, anderzijds een helft van zijn vader. Die vaderlijke helft kwam exact overeen met Tambuzi.” De gebruikte stalen worden nadien bewaard in de Biobank van ZOO Antwerpen, zodat ze later opnieuw kunnen worden geanalyseerd voor o.a. erfelijke aandoeningen en ander wetenschappelijk onderzoek.
Belangrijk voor kweekprogramma’s
De resultaten van deze genetische analyse worden toegevoegd aan het internationale stamboek, dat de basis vormt voor kweekadviezen binnen Europese dierentuinen. Zo dragen de gegevens van Zabari bij aan het behoud van genetische variatie bij chimpansees in dierentuinen.
Zabari werd geboren in december 2024 en groeit intussen gezond op in de groep. Zowel medewerkers als bezoekers speculeerden sinds kort over wie de vader zou zijn. Een wedstrijd tijdens de laatste weken van augustus leverde bijna 1.000 deelnames op en bevestigde hoe het onderwerp leefde in ZOO Antwerpen. “We merken dat Zabari niet alleen bij ons team, maar ook bij het publiek echt een plekje in de harten heeft veroverd”, voegt Sarah toe. Het vaderschap was een klein mysterie waar volop naar uitgekeken werd. Opvallend: sommige verzorgers hadden Tambuzi al herkend aan de gelijkenis in de oren.
Bedreigde diersoort
Chimpansees worden in de natuur bedreigd door oorlog, houtkap, mijnbouw en de jacht op bushmeat. Ze leven in diverse biotopen, van dicht regenwoud tot gemengde savanne. In de natuur vormen ze grote gemeenschappen die zich steeds opsplitsen in kleinere groepjes waarvan de samenstelling voortdurend wisselt. Sociale banden tussen individuen kunnen jarenlang standhouden.